همکاران محترم در گرو ه های آموزشی شیمی شهرستان ها و مناطق می توانند با ورود به صفحه گزارش فعالیت ، فعالیت های ارسال شده خود را چک نمایند.
همکاران محترم در گرو ه های آموزشی شیمی شهرستان ها و مناطق می توانند با ورود به صفحه گزارش فعالیت ، فعالیت های ارسال شده خود را چک نمایند.
مقاله خانم حمیرا بهمرد
مقاله خانم رقیه میانجی
چکیده
اهمیت داشتن سوالات در آزمون هایی که در طول سال تحصیلی انجام می شود و دبیران و دانش آموزان با این آزمون ها نتایج 9 ماه تلاش خود را مورد ارزیابی قرار می دهند و این ارزیابی زمانی اثربخش خواهد بود که سوالات آزمون براساس معیارهای صحیح علمی و استاندارد انجام شود در ضمن یادگیری در طول سال تحصیلی زمانی مفید خواهد بود که از سطح دانش فراتر رفته و در سطح فرا دانش قرار گیرد. در این مقاله با بیان اصول طراحی سوالات در محورهای مختلف ملاک فنی سوالات- ادبیات سوالات و مشخصات مرتبط با ظاهر سوالات و هم چنین آشنایی با حیطه های شناختی (دانش، درک و فهم، کاربرد، تجزیه و تحلیل، ترکیب، و ارزشیابی) و اهداف آن سعی شده است که روش تهیه سوالات استاندارد در حیطه فرا دانش مورد بررسی قرار گیرد.
کلید واژه: حیطه، دانش، فرا دانش، سوال، طراحی
مقدمه
یکی از عوامل بسیار مهم در فرآیند آموزشی و یادگیری مؤثر و همچنان حفظ تداوم آن ارزشیابی از آموخته های دیگران است و این ارزشیابی زمانی اثر بخش می باشد که مجموعه سؤالات هر آزمون بر سلایق فردی و احتما لأ عدم آشنایی بعضی از طراحان سؤالات امتحانی با ابعاد فنی مسئله و عدم رعایت حیطه های شناختی و استفاده از تمام فصول کتاب در طراحی پیامدهای منفی حاصل از آن برای ارزشیابی آثار سؤی به همراه داشته است که مورد توجه متخصین فن واساتید علوم تربیتی و سنجش و اندازه گیری قرار گرفته است لذا در این مقاله سعی شده اصول طراحی سؤالات دو سه محور 1- ملاک های فنی سؤالات 2- ادبیات سؤالات 3- مشخصات ظاهری سؤالات به تفصیل شرح داده شود وهمچنین سطوح و اهداف حیطه های شناختی مخصوصأ در درس زبان انگلیسی به دلیل اهمیت مسئله مورد بررسی قرار گیرد .
بیان مسأله
1. چرا بیشتر آموخته های دانش آموزان در سطح دانش است؟
2. چرا دانش آموزان نمی توانند لغات و اصطلاحات انگلیسی را به صورت کاربردی استفاده کنند؟
3. چرا دانش آموزان قادر به مکالمه به زبان انگلیسی به نحو مطلوب نمی باشند؟
ملاک های فنی سوالات
ملاک های فنی سؤالات لازمه اینکار، مشخص بودن نوع سرال و سطح یادگیری مورد سنجش سوال ..... است یعنی رعایت سطوح حیطه های شناختی، عاطفی، روانی، حرکتی و دو بخش حیطه های شناختی بر رعایت طبقات دانش -درک وفهم - کاربرد تجزیه و تحلیل - ترکیب و ارزشیابی توجه شود .
1- سؤالات از ساده به مشکل تنظیم شود .
2- از انواع سؤالات استفاده شود. از جمله سؤالات امتحانی می توان عینی وانشایی را برشمرد . در سؤالات عینی ارزشگذاری یا تصحیح آنها ، به دور از حب و بغض قضاوت و نظارت شخص مصحح انجام می گیرد مانند سوالات چند گزینه ای، صحیح غلط کامل کردن - جور کردنی - تلفیقی صحیح غلط، تصحیح کردن. در سؤالات کامل کردنی باید الف) کلمه یا عبارت حذف شده از مفاهیم با ارزش جمله باشد ب) در سؤال بیش از یک جای خالی گنجانده نشود و جای خالی در وسط یا آخر جمله باشد ج) فقط یک پاسخ معین و مشخص داشته باشد .
در سؤالات جور کردنی باید : الف) تعداد پاسخ ها بیش از سؤالات باشد
ب) سؤال پاسخ به صورت منحصر به فرد نوشته شود .
ج) به منظور اینکه پاسخ سؤال ها به راحتی پیدا نشود سؤالات باید با یکدیگر متجانس باشد.
سوالا ت انشایی نیز به دو دسته کوته پاسخ و گسترده پاسخ تقسیم می شود
در سؤالات کوته پاسخ : پاسخ سؤال تا حدی محدود است و بر مبنای الگوی تعیین شده مشخص و تهیه می شود .
در سؤالات گستردهپاسخ : آزمایش شونده به پیروی از الگوی مشخص موظف نیستو در نحو? وتنظیم پاسخ آزادی کامل دارد.
در اینگونه سؤالات طرح پاسخ و زمان لازم برای آن از طرف طراح تعیین می شود .
3- سؤالات همنوع ( مانند چند گزینه ای و جور کردنی و...) پشت سر هم قرار گیرند دستور کار لازم را داشته باشند .
4- هر سؤال به طور مستقل فقط یک هدف آموزشی خاصی را مورد سنجشش قرار دهد ( و در نوشتن سؤالات امتحانی پایانی باید اهداف مهم تر آورده شود ) یعنی پاسخ به سؤال یا بخشی از سؤال مشروط بر پایان سؤالات دیگر نباشد.
5- هر سؤال بر سنجش یک هدف آموزشی بدون تکرار طرح شود ( یعنی هر سؤال باید برای یک هدف خاص طراحی گردد.)
6- بارم هر سؤال با جواب مورد انتظار مناسب باشد .
باید نمر? داده شده به سؤالات با پاسخ های مورد پیش بینی هم سنگ باشد به عبارت دیگر بارم سؤال با توجه به اهمیت هدف مورد سنجش و میزان پاسخ پیش بینی شده هم ارزش باشد بنابراین به سؤالی که هدف آموزشی مهمی را می سنجد و میزان پاسخ نمره گذاری و بارم بندی بر دو نوع است:
1- نمره گذاری تحلیلی که بر نکات یا اجزای خاص پاسخ تکیه می کند.
2- نمره گذاری کل نگر که تمامیت پاسخ را به صورت یک کل در نظر می گیرد.
7- در تدوین سؤالات بودجه بندی کتاب رعایت شود.
8- متن سؤال راهنمایی پاسخ آن سؤال یا دیگر سؤالات نباشد (هر پرسش از پرسش از پرسش های دیگر مستقل باشد پاسخ هیچ پرسشی نباید از روی متن با گزینه های پرسش های دیگر حدس زده شود.
9- سوالات با عبارت دقیق و گویا و دور از ابهام طرح شوند .
اصولی ساده نویسی و روشنی در بیان سؤال اهمیت خاصی دارد طرز بیان سؤال باید چنن باشد که آزمایش شوندگان کاری را که باید انجام دهند را بفهمند.
10- در طراحی سوالات به متن کتاب و محتوای اصلی درس تأکید شود و تا میزان پاسخگویی دانش آموزان بیانگر درجه توان و عملکرد تحصیلی وی در آن باشد و دانش آموزان 1 از حفظ طوطی وار محصور شدن با قالب مطالبی که فهم و یادگیری او را در حد ضعیفی نگه دارد خودداری شود چنانچه نیازی به انعکاس سؤال یا سوالاتی که تمرین کتاب یا ..... باشد تغییراتی جزئی در ان ضرورت دارد و هیچ سؤالی نباید خارج از کتاب باشد .
11- برای سؤالات انشایی دامنه و حد در نظر گرفته شود . زمان و رشد سنی دانش آموزان را باید در نظر گرفت و حدود و اندازه تقریبی و طول پاسخ انشایی از طرف طراح مشخصی و تعیین شود ...
12- درتوزیع بارم هر سؤال به قسمت های مختلف پاسخ آن دقت شود . نمره اختصاص داده شده به هر سوال می بایست با اجزای تقسیم شده اش متناسب باشد مثلأ برای یک سؤال 3 جزئی نمی توان 1 نمرـ در نظر گرفت .
13- سوالات از نظر علمی صحیح طرح شوند . سؤالی از نظر علمی صحیح است که درمورد صحت و سقم پاسخ آن بین مصححان اتفاق نظر وجود داشته باشد و سؤالی که بدنه آن غلط باشد یک سؤال علمی نیست
14- سؤالات از قوه تمییز و مناسب بر خوردار باشند . حساسیت سؤالات طراحی شده و باید به گونه ای باشد که دانش آموزان موفق 1 از دیگر دانش آموزش جدا سازد .
15- از سؤالات باید از اعتتبار لازم بر خوردار باشند .
16- نوع سؤالات با سطح یادگیری مورد سنجش و اهداف امتحان ، هم خوانی داشته باشند
17- سؤالات از روایی لازم برخوردار باشند. روایی یعنی آزمون چیزی را اندازه بگیرد که برای آن ساخته شده است
18- در سوالات چند قسمتی باید سؤالات به گونه ای طرح شوند که هر قسمت دارایی پاسخ مجزا باشد وعدم پاسخگویی به یک قسمت دانش آموزان را از پاسخ به قسمت های دیگر محروم نکند ( درک مطلب)
19- زمان اختصاص داده شد به پاسخگویی به سؤالات یک امتحان توسط طراح براساس سطح دشواری سؤالات و با در نظر گیری تمام عوامل فیزیکی ودر شرایط برگزاری امتحان اختصاص داده شود این زمان شامل زمان لازم برای خواندن سؤال + زمان لازم برای تفکر و یادآوری پاسخ + زمان لازم برای نوشتن پاسخ + بازنگری آن خواهد بود ( متناسب با توانایی دانش آموزان متوسط است .)
20- ازدادن سؤالات اختیاری خودداری شود
21- چنانچه پاسخگوی به سؤالاتی نیاز به دستور العمل جداگانه با استفاده از ابزار خاصی دارد طراح نسبت به درج نکات لازم قبل از سؤال با سؤالات مورد نظر ترجیحی در ابتدای سؤالات امتحانی بعد از مندرجات سر برگ با رعایت قوانین مربوطه در این زمینه اقدام نماید.
22- چنانچه پاسخ سؤال از منبع خاصی مد نظر است در متن سؤال به منبع مورد نظر اشاره شود
23- سقف حداقل در حداکثر تعداد سؤالات امتحانی با توجه نوع درس حجم و اهمیت محتوا سطوح یادگیری مورد سنجش نوع سؤال زمان مناسب پاسخ به سؤالات وشرایط سنی دانش آموزان تعیین گردد.
24- ارزش نمره ای هر سرال با توجه به سطح یادگیری مورد سنجش حداقل 25 از برای سوال آسان و حداکثر 4 نمره برای سؤالات سطوح بالاتر منظور گردد . در مواردی که سؤال چند قسمت دارد نباید ارزش نمره ای هر قسمت از 25% کمتر تعیین شود .
25- فهم نهایی سؤالات امتحانی قبل از ارسال توسط طراح بازنگری و چنانچه نیاز بر اصطلاحات داشت به موقع اقدام شود .
26- تقسیم بندی سطح دانش سؤالات براساس ملاک های مهم از جنبه سطوح یادگیری مورد سنجش در حیطه های شناختی صورت گیرد بعنوان مثال در یک امتحان برای تعیین سطح دشواری امتحان ممکن است پیشنهاد شود.
1- سوالات طبقه دانش ( آسان)
2- سوالات طبقه درک وفهم ( متوسط پایین )
3- سوالات طبقه کاربردی تجزیه و تحلیل ( سطح بالا)
4- سوالات طبقه ترکیب و ارزشیابی ( دشوار)
بدیهی است این تقسیم بندی بنابر اهمیت محتوا در دروس مختلف تغییر می کند .
الف) سوالی دشوار است که تا 25% دانش آموزان بتوانند به آن پاسخ دهند
ب- سؤالی متوسط محسوب می شود که 26 تا 50 % دانش آموزان بتوانند به آن پاسخ صحیح بدهند .
ج- سؤالی آسان محسوب می شود که بیش از 75% دانش آموزان بتوانند پاسخ بدهند
ادبیات سؤالات
1- متن سؤالات از غلط املایی محفوظ باشد . یک ورقه امتحانی ضمن اینکه وسیله ای برای برآورد میزان یادگیری دانش آموزان می باشد به طور غیر مستقیم خود نیز یک وسیله آموزشی محسوب می شود وجود غلط املایی در متن سؤالات ارزش غیر مستقیم ورقه امتحان را کم خواهد کرد .
2- از نشانه ها ونقطه گذاری ها و رسم الخط صحیح استفاده شود
3- از جملات کوتاه وروان استفاده شود به طوری که دانش آموزان آگاه به محتوای درس با صرف حداقل زمان ممکن به منظور و هدف سؤالی پی ببرند متن سؤال با بیانی ساده و روشن دور از ابهام نوشته شود و از به کار بردن کلمات و عبارات دشوار در سؤال و طولانی نمودن سؤال که باعث می شود و دانش آموزان نتوانند مهارت و توانایی خود را ظاهر سازند خودداری شود.
4- نکات دستوری در تهیه و تنظیم سؤالات رعایت شود .
طرح علاوه بر رعایت نشانه گذاری نکات دستوری مثل به کار بردن ارکان صحیح جمله
Subject+ Verb+ Object+ Adverb of Manner + Adverb of place+ Adverb of Time
وغیره مد نظر قرار گیرد.
مشخصات ظاهری سوالات:
1- مشخصات سر برگ رعایت شود .
نام –نام خانوادگی - شماره دانش آموزی – نام درس –پایه -آموزشگاه - استان - ناحیه -نوبت امتحانی - مدت امتحان - تعداد صفحات سؤالات - تاریخ امتحان - نام طراح
2- فضای کافی و مناسب برای پاسخ برای پاسخ سؤالات در نظر گرفته شود ( در درس زبان انگلیسی حتمأ از پاسخنامه استفاده شود .)
3- سؤالات خوانا باشد کیفیت تایپ ، خوانایی خط و شیوایی سؤالات مطلوب باشد
4- سؤالات با کیفیت بالاتر تکثیر شود کم رنگ بودن سؤالات ، چاپ نشدن ابتداء و انتهای سؤالات اثرات منفی در پاسخگویی دانش آموزان دارد .
5- بارم سؤالات در سمت چپ ورقه قید گردد.
6- مجموع نمرات سؤالات با نمر? اختصاص یافته به ورقه مطابقت داشته باشد باید بارم تک تک سؤالات با جمع بارم کلیه سؤالات هم خوانی و مطابقت داشته باشد .
به دلیل نزدیکی بیش از حد طبقات حیطه شناختی به استثنای پله ی دانش ، مجزا کردن طبقات شناختی از یکدیگر کار بسیار سخت تخصصی و دشوار است و به ندرت معلمان در مورد آن به اتفاق نظر می رسند به همین دلیل پیشنهاد گردیده است که طبقات حیطه شناختی به دو طبقه ی دانش و فراتر از دانش تقسیم گردد « دو پله موسوی » به این مفهوم که هر هدف رفتاری که فقط جنبه های یادگیری دارد و در سطح دانش و اهداف رفتاری دیگر شامل سطوح فهمیدن تا ترکیب همگی در طبقه فرا دانش قرار می گیرد در این صورت پرسش های معلم یا در سطح دانش طراحی می شود یا در سطح فرا دانش ( فهمیدن کاربرد ، تجزیه و تحلیل ، ارزشیابی ، ترکیب )
حال در این قسمت به بررسی سطوح حیطه های شناختی می پردازیم که یکی از مشکلات تمام سؤالات ، عدم رعایت حیطه ها و طرح سؤالات متعدد در سطح دانش و درک و فهم می باشد.
سطوح مختلف حیطه های شناختی :
1- سطح دانش : هدف کلی آموزشی ( اصطلاحات متداول مفاهیم اساسی و روشها را می داند) ، فعل های رفتاری ( تعریف کردن ، توصیف کردن ، نام بردن وجور کردن ) مثال : کلمات ناقص رابطور کامل بازنویسی کند .
2- درک وفهم : اصول مفاهیم را می فهمد ،مثل : خلاصه ، توضیح دادن مثال:جملات رافقط با نوشتن یک کلمه مناسب را خود کامل کند .
3- کاربرد: هدف کلی آموزشی ( اصول ومفاهیم را در موقعیت های جدید و عملی به کار می برد ) مثال: فعلهای رفتاری ( تغییر دادن – محاسبه کردن – به کاربردن با توجه به تصاویر به سؤالات پاسخ دهد .( زبان انگلیسی)
4- تجزیه و تحلیل : هدف کلی آموزشی ( مطالب خوانده و ساختار یک متن یا جدول و نمودار تجزیه و تحلیل می کند )
فعلهای رفتاری ( تجزیه کردن ، با نمودار نشان دادن و تحلیل کردن)
مثل . متن انگلیسی را بخوانید و به سؤالات آن به صورت تشریحی پاسخ دهد.
5- ترکیب : هدف کلی آموزش ( مطالب و اصول را با یکدیگر ترکیب می کند و طرح جدیدی ابداع می کند)
فعل های رفتاری ( طبقه بندی کردن ، گروه بندی کردن و تجدید نظر کردن) مثال چند موقعیت را به ترتیب اهمیت طبقه بندی کنید .
6-ارزشیابی : هدف کلی آموزش ( قوانین یادگیری روش های تدریس مطالب آموخته یک متن انگلیسی را ارزیابی نموده شده را ارزشیابی می کند .
فعل های رفتاری: ارزیابی کردن –مقایسه کردن - نتیجه گیری انتقاد کردن – تغییر و قضاوت کردن.
هدف حیطه های شناختی
هدف حیطه شناختی براساس طبقه بندی بلوم در شش سطح قرار می گیرند
1- طبقه اول – دانش
دانش تکرار پاسخهایی است که قبلأدر موقعیت های یادگیری تمرین وآموخته شده اند این پله شامل یادآوری ( بازخوانی و بازشناسی) امور است بازشناسی و یادآوری آموخته ها مانند مفاهیم از مطالب جزئی تا کلی را شامل می شود در این سطح ، کسب دانش و گسترش اطلاعات وآگاهی یکی از متداول ترین و مهم ترین هدف های آموزشی به شمار می رود شناخت در این مرحله شامل دانمش اصطلاحات دانش طبقه بندی و دانش روش ها و...است .
2- طبقه دوم –فهمیدن
توانایی درک منظور با مقصود یک مطلب را بگوید بنابراین فهمیدن به پاسخهایی بیشتر از آنچه قبلأ تمرین و آموخته شده اند نیاز دارند این پاسخهای اضافی عبارت اند از ، ترجمه کردن یابرگردان ، تفسیر کردن ، خلاصه کردن ، کشف شباهتها و تفاوتها فمیدن عبارت است از درک و دریافت معنا و مفهوم ظاهری ، پنهان و در یک مطلب و نیز بیان آن با عبارات و جملاتی که خود دانش آموزمی سازد مثال ک جملات را فقط با نوشتن یک کلمه مناسب از خود کامل کند .
با استفاده از کلمات داده شده جاهای خالی را کامل کند .
3-طبقه سوم – سطح کاربرد.
توانایی استفاده از امور انتزاعی ، قواعد و قوانین اصول . اندیشه ها و روش ها در موقعیت عینی و عملی به کار بستن آموخته ها ی پیشین در موقعیت های نوین و حل مسائل جدید و یا استفاده از مطالب و مفاهیم نظری در موارد و موقعیت های عملی زندگی و در سطح کاربرد قرار دارد.
به بیان دیگر هدف از سطح کاربرد عبارت است از توانایی استفاده از مفاهیم انتزاعی ، اصول علمی قوانین ، اندیشه ها و فرضیه ها و قضایا و روش ها در موقعیت مناسب و جدید ، بدون اینکه هیچ گونه راه حلی ارائه شود کاربرد فراتر از فهمین است
مثال : دانش آموزدر درس زبان انگلیسی تمرینات مربوط به درس خودرا می نویسد
1- تجزیه و تحلیل : شکل صحیح کلمات داخل پارانتز را دو جاهای خالی بنویسید ( زبان انگلیسی .
تحلیل ، توانایی شکستن یک مطلب کلی به اجزای تشکیل دهنده آن ها ، تعیین اجزا و کشف واصول حاکم بر شناخت آن مطلب است
مثال یادگیرنده بتواند هدف اصلی یک مطلب داستانی را تشخیص داده وآن رابیان کند متن انگلیسی را بخواند و به سؤالات آن بطور تشریحی پاسخ دهد .
5-ترکیب
ترکیب توانایی پهلوی هم گذاشتن عناصر را جزبرای ایجاد یک الگو با ساختار نو ترکیب نامی است که بلوم و همکارانش برای آفرینندگی یا خلاقیت به کار برده کند .
اثر علمی و ادبی، هنری و یا فنی است در ترکیب از دانش آموز خواسته می شود در
محدودهی تعیین شده به وسیله مسائل یا مواد در چارچوب نظری و روشی خاص از خود خلاقیت نشان دهد.
مثال: خاطرات تابستانی خود را به صورت یک داستان ( انگلیسی) بنویسید
6- ارزشیابی
توانایی قضاوت یادآوری کمی وکیفی درباره ی امور با توجه به ملاک های معین در این سطح دانش آموز می تواند به طور آگاهانه درباره ی ارزش کارها ، اندیشه ها ، راه حل ها و روش ها داوری کند .مثال: یک متن یا داستان انگلیسی را ارزیابی نموده و نقد و بررسی نماید.
نتیجه گیری :
امتحانات برای همه معلمان و دانش آموزان از اهمیت ویژه ای برخوردار است وهر دو گروه در این ایام به دنبال کسب نتایج ماه ها کار وتلاش خود می باشد.
با توجه به این که گاهی بعضی از سؤالات طرح شده در هنگام ارزیابی فاقد استاندارد کامل بوده و نواقص و اشکالاتی دارد برای رفع این اشکالات هر چند جزئی ، قواعد اصلی طراحی سؤال که باید مورد توجه قرار گیرند وهمچنین حیطه های شناختی از سطح دانش فراتر رفته و شامل سطوح فهمیدن تا ترکیب را شامل شود .
منابع مورد استفاده:
1- طراحی سوالات استاندارد- مقاله نوشته شده توسط آقایان علیزاده و ویسی- 16/10/91
با سلام واحترام
پیرو درخواست دبیرخانه راهبری شیمی کشوری مبنی بر طراحی پرسش های تصویری نو و خلاق از کتاب شیمی 3 و آزمایشگاه ، همکاران محترم می توانند سؤالات طراحی شده (حداکثر5 سؤال)خود را با رعایت نکات زیر حداکثر تا تاریخ93/11/10 به گروه شیمی استان ارسال نمایند.
* شایان ذکر است که طبق توافق به عمل آمده با اداره کل آموزش وپرورش استان سمنان به نفر برتر استان لوح تقدیر اهداء می گردد.
چگونگی طراحی سؤال در ادامه مطلب
1- پرسش ها باید نو و همراه با خلاقیت بوده و فقط از تصاویر کتاب شیمی 3 و آزمایشگاه بر اساس محتوا و اهداف آموزشی باشد.
2- پرسش ها با قلم BNazanin12 تایپ شده و در فایل Word تنظیم و تا تاریخ مذکور به گروه استان ارسال شود.
3- نام شهرستان/منطقه و مشخصات طراح سؤال بر روی پرسش ها نوشته شود.
