روش انجام پروژه علمی

پروژه علمی ارائه یک آزمایش ، یک نمایش ، یک تحقیق ، جمع آوری اقلام علمی، یا نمایش دستگاههای علمی است . پروژه کوشش علمی یک دانش آموز را در حیطه مورد علاقه خودش نشان میدهد . پروژه روشی به دانش آموز ارائه میدهد تا وی بتواند حاصل آن تحقیقات را نشان دهد . این روش ویژه ، کنجکاوی دانش آموز را درباره جهان پیرامونش ارضاء میکند . پرسشهایی مطرح میکند که دانش آموز ناچار است پاسخهایی برای آن پیدا کند . پروژه فعالیتی است هیجان انگیز در دنیای پژوهشهای علمی که فراتر از کلاس درس و موضوعات کتاب درسی پیش میرود . با انجام یک پروژه علمی دانش آموز از این که کار یک دانشمند را انجام میدهد احساس رضایت میکند .همچنین ارزش کشفیات و کارهای خود را درمییابد . پروژه به دانش آموز این امکان را میدهد که آزمایش کند ، تصمیم بگیرد ، فرضیه بسازد ، ایدهها را بررسی و امتحان کند . به دنبال راه حلهایی بگردد و مهمتر از همه درباره خود و دنیای اطراف خود مطالعه کند .

پروژه علمی از سه عنصر مهم تشکیل یافته ، که هر یک را به تفضیل بررسی خواهیم کرد .

1-   تابلوی نمایش :

اسکلت پروژه را تشکیل میدهد . این تابلو از مقوای کلفت یا یونولیت ساخته میشود عکسها ، تصاویر ، نمودارها و دیگر مواد چاپی را میتوان روی آن نصب کرد . معمولاً این تابلو را سه پهلو میسازند . نام دانش آموز و نام پروژه و سایر اطلاعات اساسی مربوط به پروژه بر روی این تابلو نوشته میشود .

2-مواد نمایشی:

مواد نمایشی شامل موادی است که توسط دانش آموز جمع آوری شده یا به نمایش گذاشته میشود . این مواد شامل دستگاهها ، یا آزمایشهایی است که دانش آموز در طول پروژه انجام داده است . مواد نمایشی اثر خاصی بر پروژه علمی میدهد و به تماشاگران این امکان را میدهد تا مواد واقعی را که در طول پروژه دانش آموز با آنها سروکار داشته است مشاهده کنند .

3-گزارش کتبی:

دانش آموز باید برای پروژه خود یک گزارش کتبی تهیه کند . این گزارش رئوس مطالب ، عنوان پروژه و نیز راهها و روشهای انجام شده در بررس و تحقیق را شرح میدهد . گزارش کتبی باید دقیق باشد . آسان خوانده شود و خلاصهای ساده از همه پروژه را در بر داشته باشد .

جدولهای زمانی برای انجام یک پروژه علمی:

پروژههای علمی موفق نیاز به برنامه ریزی دارند . نمیتوان در چند شب یک پروژه و گزارش مربوط به آن را تهیه کرد . به علاوه تهیه یک پروژه با عجله سبب میشود تا دانش آموز زمان و کوششی را که دانشمند برای تحقیقات خود صرف می کنند درک نکند . در برنامه ریزی برای یک پروژه موفق در درجه اول نیاز به زمان کافی برای تحقیق ، ساختن تابلوی نمایش ، نوشتن گزارش و نیز تهیه و آماده سازی نهایی پروژه داریم همچنین باید زمانی را نیز جهت حل مشکلاتی در تحقیق و یا برای تهیه موادی خاص ، در نظر بگیریم .جدول زمانی میتواند مورد استفاده معلمین ، والدین و یا دانش آموزان قرار گیرد . در ذیل یک جدول 12 هفتهای و یک جدول 6 هفتهای تهیه شده است . اما دانش آموزان بهتر است جدولی زمانی 12 هفتهای را به کار ببرند . زیرا 12 هفته وقت کافی و مناسب برای تهیه یک پروژه است تا اطلاعات لازم را جمع آوری کنند . گزارش کتبی خود را بنویسند و مراحل دستیابی به یک پروژه موفق را دنبال کنند .

کمک به دانش آموز برای انتخاب موضوع :انتخاب موضوع مناسب برای پروژه علمی معمولاً سخت ترین کار است و تعجبی ندارد که دانش آموز از میان موضوعات فراوان مطرح شده در برنامه درسی ، در انتخاب یک موضوع مردد باشد . معلمان و والدین میتوانند در این زمینه به دانش آموز کمک کنند تا موضوعات مناسب را محدودتر کنند . لیکن انتخاب موضوع نهایی با دانش آموز است . انگیزه وی در انتخاب موضوع یک عامل اساسی در تکمیل موفقیت آمیز پروژه است . معلمان و والدین میتوانند با مطرح کردن سؤالاتی از دانش آموزان به آنها کمک کنند تا قلمروهای خود را محدودتر کنند و روی مناسبترین موضوع تصمیم بگیرند .

  *پیشبرد تحقیق:پیش از آن که دانش آموزان هر نوع پروژهای را شروع کنند . باید انواع روزنامهها و مواد آموزشی چاپی و غیرچاپی را که برای زمینه اطلاعاتی خود نیاز  دارند ، تهیه کنند . این منابع برای آنها زمینه اطلاعاتی ایدههایی اضافی برای رشد پروژه و انجام کاوشگری فراهم مینمایند . دانش آموزان را تشویق کنید تا حداکثر ممکن از منابع مختلف استفاده کنند ، تا بتوانند درباره موضوع انتخابی خود یک فهم کلی داشته باشند .کتابخانه مدرسه نخستین جایی است که میتوان آنجا را نقطه شروع نامید . لیکن دانش آموزان میتوانند از کتابخانه مدرسه نزدیک یا حتی دبیرستان استفاده  کنند . کتابخانههای دفاتر تحقیقاتی ادارات دولتی و نیز سازمانهای دولتی نظیر محیط زیست ، هواشناسی کشور ، زمین شناسی کشور و . . . 

منابع مهمی در اختیار دارند که میتوان با راهنمایی کردن دانشآموزان به این مکان از آنها استفاده کنند . همچنین دانش آموزان باید بدانند که برای انجام یک پروژه موفق نیاز به مشاوره و مصاحبه با افرادی غیر از معلمان و والدین خود دارند . مصاحبه کردن با متخصصین در زمینه مربوط به موضوع انتخابی یا حتی مشاوره با آنها در طول پروژه سبب میشود که دانش آموزان اطلاعات جدید و ایدههای جدیدی درباره پروژه خود به دست آورند .

*روش علمی:

بیشتر دانش آموزان برای پروژه علمی خود یک آزمایش انتخاب میکنند . آزمایش به دانش آموز این امکان را میدهد تا یک مطلب علمی را به کمک اصول و روشهایی که هر روز دانشمندان آن را به کار میبرند تحقیق کند . آزمایش باید به گونهای طرح شود که دانش آموز بتواند پاسخ یک مسأله مشخص را کشف کند . معمولاً دانش آموزان در انتخاب موضوع دچار اشتباه میشوند و آن عبارت است از این که آن را بسیار عام و در دامنه بسیار گستردهای از متغیرها انتخاب میکنند ، به قسمتی که منابعی برای تحقیق یا مواد و وسایل و فرصت کافی جهت انجام تحقیق ندارند .بیشتر دانش آموزان در انتخاب موضوع نیاز به راهنمایی دارند تا مسئلهای را که انتخاب میکنند در حد توانایی آنها باشد و نیز منابع قابل استفادهای هم در دسترس باشد .روش علمی شامل مراحلی است که جهت انجام یک آزمایش دقیق باید دنبال شود .خاطر نشان میشود که این مراحل به دانشآموزان کمک میکند تا موضوع خود را به راههای مختلفی امتحان و کشف کند . با وجود این ، اگر بخواهیم پروژه علمی ، به پیدایش آن گونه یافته های علمی منجر شود که بر دانستنیهای او بیفزاید ، این مراحل باید انجام شوند .

* مراحل روش علمی :

 مشخص کردن مسأله  

رجوع به منابع معتبر

پرسیدن یک سؤال مناسب   

تدوین یک فرضیه

انجام دادن آزمایشها

ضبط روشها و نتایج

تکرار آزمایشها

بررسی نتایج

ارائه یک جمع بندی

*  مشخص کردن مسأله:

از بین چندین موضوعی که دانش آموزان انتخاب میکنند باید یک موضوع را به طور مشخص انتخاب کنند . در اینجا کمک آموزگاران و والدین بسیار موثر است . برای مثال برای دانش آموزان طبیعی است که پروژهای آزمایشی را درباره موضوع گستردهای نظیر « علف » یا « موش » سفید انتخاب کنند . در اینجا باید از دانش آموزان پرسشهایی کرد تا بتوان به آنها کمک کرد تا موضوع نهایی را محدود تر و مشخص تر انتخاب کنند .

* رجوع به منابع معتبر:

پیش از آنکه دانشمندان آزمایشهای خود را انجام دهند . در مورد موضوع خود بررسیهایی انجام میدهند .

* پرسیدن یک سؤال مناسب:

برای اجرای موفقیت آمیز یک آزمایش علمی ، دانش آموزان نیاز دارند تا پرسش مشخصی را در مورد موضوع انتخابی خود انجام دهند .

* تدوین یک فرضیه:

پس از آنکه سؤال مناسبی را طرح کرد . باید این سؤال را به صورت یک فرضیه در آورد . فرضیه یک حدس حساب شده است ، عبارتی است که نشان میدهد دانشمند چگونه فکر میکند که آزمایش به چه نتیجهای خواهد رسید .

*اجرای آزمایش:آزمون فرضیه مهمترین بخش روش علمی است در اینجا است که دانش آموز تحقیق خود را سازمان میدهد و آثار تغییرات را در شرایط تجربی ( فاکتورهای 

تجربی ) معینی آزمایش میکند .

*ضبط روشها و نتایج:

دانشمندان همیشه آنچه را که در طول آزمایش انجام میدهند مینویسند .     

*  تکرار آزمایش:با یک اجرای آزمایش معمولاً نتایج مطمئنی به دست نمیآید . بنا براین بهتر است که دانش آموز بیش از یک بار آزمایش را انجام دهد .     

 * بررسی نتایج:پس از اجرای آزمایش و ضبط اطلاعات و نتایج به دست آمده هنگام آن است که این اطلاعات و نتایج را بررسی کنیم 

*ارائه یک جمع بندی:هنگامی که دانش آموز آزمایش خود را انجام داد ، اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری کرد و به بررسی و تجزیه و تحلیل نتایج پرداخت . هنگام آن است که جمع بندی خود را به طور منظم انجام دهد . این جمع بندی باید پاسخی برای سؤال اصلی داشته باشد . به یقین نمیتوان گفت که چون سؤال هنوز بیپاسخ مانده است پس جمع بندی نادرست است . اهمیت آزمایش در فرصتی نهفته است که به دانش آموز میدهیم تا 

تحقیق کند و درباره زمینه مورد علاقهاش به کمک روش علمی چیزهایی یاد بگیرد .هدف رسیدن به یک جمع بندی ایدهآل نیست بلکه تلاش برای حل کردن مسأله است .

* ارائه ی پروژه:پس از آن که دانش آموزان موضوع خود را انتخاب کردند ، آزمایش یا تحقیق خود را انجام دادند و درباره آن به نتایجی رسیدند میخواهند که کوششهای خود را به نمایش بگذارند . ارائه کردن پروژه را میتوان یکی از رضایت بخش ترین کارهای پروژه دانست . نمایش پروژه علمی نمایانگر هفتهها مطالعه و تلاش است : در اینجا است که دانش آموزان میتوانند نبوغ و خلاقیت خود را از آنچه آموختهاند نشان  دهند .

*تابلوی نمایش:

تابلوی نمایش عامل مهمی برای نشان دادن پروژه است : نخستین چیزی است که تماشاگران میبینند ؛ تابلو مهارت دانش آموز را در تلاشهایی که کرده است نشان میدهد . به عنوان نوعی تبلیغ برای پروژه ، تابلو باید بسیار خوب ساخته و طراحی شود و حداکثر را از لحاظ بصری داشته باشد .

*مواد تابلوی نمایش:

یک تابلوی نمایش خوب باید از جنس محکم و سبک ساخته شود . زیرا ممکن است چند روزی به نمایش گذاشته شود .اگر تابلوی نمایش از جنس چوب نئوپان و یا تخته سه لا باشد ، محکم است و میتوان به آن چیزهایی نصب کرد . همچنین میتوان آن را به اندازههای مختلفی در آورد . اگر تابلو از مقوای کلفت و با یونولیت باشد دوام چندانی ندارد و باید از آن مراقبت کرد و اگر دانش آموزان بخواهند آن را از منزل تا مدرسه حمل کنند باید بسیار مراقب باشند . اگر ضخامت یونولیت زیاد باشد بهتر است . اگر روی تابلو از جنس موکت باشد میتوان به آن سنجاق نیز فرو کرد و نوشتهها را نصب کرد . اگر تابلو از جنس مقوا باشد میتوان آن را رنگ کرد و یا با کاغذهای رنگی زینت کرد .

* مواد نمایشی:

مواد ، اشیاء ، ابزار ، دستگاهها و نمونههایی که در روی میز نمایش گذاشته میشود یکی از قسمتهایجالب هر پروژه علمی است . این مواد باید نمایانگر اقلامی باشد که در سراسر پژوهش دانش آموزان به کار رفته است ؛ این مواد باید در نگاه اول دورنمای پروژه را تصویر کند . در پروژههای جمعآوری ، از اقلام انتخاب شده مقاطعی نشان داده میشود .

* گزارش کتبی:

گزارش کتبی خلاصهای است که از آنچه دانش آموز انجام داده است تا عنوان انتخابی خود را بررسی کند . این گزارش شامل همه اطلاعاتی است که دانش آموز در طول چند هفته پروژه آموخته و یا جمع آوری کرده است . معمولاً تعداد صفحات گزارش کتبی 5 تا 30 صفحه است و باید گزارشی قدم به قدم باشد از آنچه که دانش آموز در طول مدت پروژه انجام داده است .همچنین گزارش کتبی باید در قطع و اندازه مناسب و با جلد محکم با سلیقه دانش آموز زینت داده شود ، بهتر است که این گزارش با رسم الخط زیبا و تمیز نوشته شود یا تایپ شود که خواننده به راحتی آن را بخواند . هر گزارش کتبی باید دارای این مشخصات باشد :

*  صفحه عنوان :

نخستین صفحه گزارش را صفحه عنوان مینامند . در این صفحه ، عنوان پروژه و نام و کلاس دانش آموز نوشته میشود .

* صفحه فهرست :

این صفحه فصلها و بخشهای مختلف پروژه را با شماره صفحه نشان میدهد .

*هدف:

دانش آموز با دو یا سه سطر شرح میدهد که با تحقیق خود روی موضوع انتخابی چه چیزی را میخواهد کشف کند . همچنن دانش آموز دلیل خود را برای انتخاب عنوان و این که میخواهد درباره موضوع مطالبی بیشتر بداند ، بیان میکند .

* فرضیه:دانش آموزانی که آزمایشی را برای پروژه خود انتخاب کردهاند باید در گزارش کتبی یک فرضیه داشته باشند . فرضیه یک حدس حساب شده است درباره آنچه که دانش آموز فکر میکند به عنوان نتیجه آزمایش روی خواهد داد . لازم نیست که برای انواع دیگر پروژه فرضیهای داشته باشیم .

* تحقیق:این بخشی از گزارش است که شامل اطلاعات اساس است که دانش آموز درباره عنوان خود جمع آوری کرده است .کتاب یا مقاله ای که خوانده است ، با متخصصینی 

که تماس گرفته است ، یا موادی که از محل خاصی تهیه کرده است و مورد نیاز بوده است ، همگی باید در این بخش آورده شود . دانش آموز باید حتماً این بخش را خودش بنویسد و از جایی کپی نکند .

* مواد :

در این بخش فهرست مواد و دستگاههایی که در پروژه به کار رفته است آورده میشود . مقادیر هر یک نیز نوشته میشود . نوشتن این مقادیر مخصوصاً برای دانش آموزی که آزمایش را انتخاب کرده است ضروری است .

* روش کار:

در اینجا دانش آموز مراحلی را که برای کامل کردن پروژه انجام داده است ، شرح میدهد . این مراحل را با شماره گذاری به ترتیب شرح میدهد به قسمی که دیگران نیز بتوانند این مراحل را انجام دهند .

*مشاهدات و نتایج:

در اینجا دانش آموز آنچه را که از پروژه آموخته است شرح میدهد . با اجرای این پروژه چه اطلاعاتی جدیدی کسب کرده است ؟ چه چیزی را حالا میداند که پیش از این نمیدانسته است ؟ لازم است که هر نمودار ، جدول ، یا دیگر اطلاعات بصری را که نتایج یک تحقیق را خلاصه میکند ، آورده شود .

*جمع بندی:

مطالبی مختصر و مفید است که شرح میدهد یک پروژه چرا و چگونه به نتیجه خود رسیده است دانش آموزان باید رویدادهایی را که مشاهده کردهاند توجیه کنند . استفاده از لغت « زیرا » روش خوبی برای تبدیل یک مشاهده به یک جمع بندی است . اگر آزمایشی انتخاب شده باشد ، جمع بندی باید شرح دهد که فرضیه اثبات شده است  یا نه

*کتاب شناسی:

درکتاب شناسی فهرستی از همه مواد چاپی که دانش آموز در پروژه خود استفاده کرده است آورده میشود این مواد باید به ترتیب حروف الفبا نوشته شوند
*پیوست :

در اینجا دانش آموز از همه افرادی که به گونهای به وی کمک کردهاند تا پروژه خود را انجام دهد ( به ویژه پدر یا مادر ) تشکر میکند . همچنین از افرادی که با آنها مصاحبه کرده است ، معلمین ، دانشمندان ، متخصصین و . . . تشکر و قدردانی میکند .

*قضاوت درباره پروژه:

ارزشیابی از پروژه علمی هم برای دانش آموزان و هم برای معلمان کار بسیار سختی است . دانش آموزی که تصمیم میگیرد . پروژه علمی را ارائه میدهد به خاطر کوششهایی که میکند باید راهنمایی شود . او نباید درصدد رقابت با سایر دانش آموزان مجری پروژهها باشد ، بلکه باید تلاش کند که موضوع تحقیقی فعلی تا سرحد امکان خوب باشد . اجرای پروژههای دیگر در آینده آماده کند .ملاک ارزشیابی که به طور فهرست وار میآوریم از مجموعههای فراوانی از پروژههای علمی که انجام شده است به دست آمده است .